Gumersindo Fernández Pardavila. Mariñeiro, lector, anarquista e supervivente.

 

 

Nado na vila mariñeira da Pobra do Caramiñal, en 1911, Gumersindo marchou sendo moi mozo a Euskadi, buscando traballo e novos horizontes. Instalouse en Pasaia (Gipuzkoa), un porto cheo de galegos e xente do mar.

Alí entrou en contacto e militou na Confederación Nacional do Traballo (CNT) e no pensamento libertario. Era un home curioso, feito a si mesmo, cunha apertura mental pouco común na súa época. Lía con paixón, escribía con claridade e foi formando unha biblioteca de libros de historia, filosofía e literatura que o acompañaron ao longo de toda a súa vida. Convencido de que a educación e a lectura eran camiños de emancipación persoal e colectiva, practicaba esa maneira de estar no mundo.

En 1936, antes do levantamento militar, asinaba artigos en El Avance Marino, xornal dos traballadores do mar, onde defendía a solidariedade e a dignidade laboral dos mariñeiros.

Cando as forzas da dereita, contrarias ao avance das reformas sociais, feministas, laborais e democráticas, deron o golpe de Estado contra a II República en xullo de 1936, alistouse voluntario no bando republicano, convencido de que loitaba por un mundo máis xusto.

En xaneiro de 1937 foi elixido Delegado de Mar e de Propaganda Escrita na Agrupación Confederal Galega de Xixón, e pouco despois Secretario Xeral do Comité Rexional Galaico no Norte das Xuventudes Libertarias (FIJL). Militou na palabra, na cultura e na organización como ferramentas de liberdade.

A derrota do fronte norte, no outono de 1937, puxo fin á súa mocidade libre. Foi apresado e trasladado a Galicia. En Ferrol, un consello de guerra franquista acusouno de deserción e declarouo fuxido e en rebeldía. Pasou por un Batallón de Traballadores, sometido a traballos forzosos. Despois foi obrigado a servir no exército nacional, loitando baixo unha bandeira que non era a súa. Non o fixo por convicción, senón por supervivencia. Volveu cun dedo da man inutilizado, ferida que lembraba o absurdo da guerra e o prezo de vivir.

Perdida a guerra, regresou ao mar. Traballou de mariñeiro e, máis tarde, de patrón de pesca. Nunca perdeu o amor pola lectura: a súa biblioteca medrou cos anos. Do seu interese polos libros e pola cultura queda testemuña no Museo do Pobo Galego, onde se conserva unha carta dirixida a D. Victoriano García Martí, intelectual e escritor pobrense, para agradecerlle o envío da súa obra Galicia, la esquina verde a través dunha amizade común.

Seguiu sendo un home culto, curioso e libre ata o final dos seus días. O seu nome sobreviviu no silencio e tamén na palabra escrita.

Hoxe sabemos que Gumersindo Fernández Pardavila foi un mariñeiro ilustrado, un anarquista humanista e un lector apaixonado. Do seu paso pola vida queda constancia na Enciclopedia histórica do anarquismo galego (CNT Galiza), no Arquivo do Museo do Pobo Galego, no libro Loita de clases e represión franquista no mar (1864-1939), no artigo El Trintxerpe republicano: génesis de la denominada “quinta provincia gallega”, en nomesevoces.net, e —con toda seguridade— nos expedientes oficiais que aínda agardan en distintos arquivos militares e administrativos.

---

Pequena homenaxe

Este é a pequena homenaxe que lle fago a Gumersindo, o meu avó.

O seu silencio marcou a miña curiosidade.

As súas ansias de liberdade e a súa loita por unha vida digna
foron o xermen na miña alma e a forza no meu espírito.

Porque sempre hai que militar na liberdade e na dignidade.

 

Los que sufren

Entre los subyugados por el inhumano capital; entre los explotados, es la gente de mar la que más vilipendiada

 vaga por este  "valle de lágrimas".

Cierto es que los logreros capitalistas extraen de lo más valioso del ser humano el dulce néctar que sostiene 

sus inútiles vidas de fausto,  lujo y abundancia. 

Cierto, también, que somos los productores sin matices ni distingos los que sostenemos a los eternos parásitos 

del sudor ajeno.

Vida penosa la del minero, que se interna en el infierno de las galerías para extraer los minerales que enriquecen 

al "ogro", consumen al esclavo al que se gratifica para que pueda mal alimentarse.

Vida penosa la del campesino, que chorrea el sudor por cada poro para alcanzar una indigna miseria.

Pero ellos, después de trabajar durante jornada más o menos larga, descansan su fatiga en sano lecho.

La gente de mar ni aún tiene ese consuelo.

Pongamos como ejemplo un pesquero, pues a los pescadores nos referimos. Por la mañana, antes que

la aurora muestre  su rosada (o gris) faz por el horizonte, comienza un trabajo que puede durar todo el día y 

aun parte de la noche; durante ésta, dos horas de guardia y el resto se aprovecha para entregarse a Morfeo, si el dios 

tiene a bien llegarse a un nicho de tablas  contrapuestas por cuyas grietas chorrea (en algunos barcos) el agua 

de la lluvia y de los golpes de mar. 

Duerme porque el organismo necesita reposo tras penoso ejercicio; pero las condiciones de los barcos están muy lejos 

de  facilitar el descanso necesario.

Un fétido olor (más en los motores) producido por el agua de la cala, invade el reducido alojamiento. 

Tan reducido es en algunos barcos, que aparte de cambiarse de ropa existe la necesidad de comer a la intemperie.

Los armadores al construir los barcos jamás se fijan en la comodidad de los "alquilados",

...El negocio, ese móvil depravante, es el que ocupa todo el espacio.

Son las neveras, pañoles y departamentos de máquinas los que privan al sufrido hombre de mar de lo necesario

 para vivir un poco limpiamente.

En Pasajes hay autoridades sanitarias. ¿A qué mencionalas, si por autoridades son la diestra del burgués? 

¿Qué puede impotrarles a los "sanitarios" el hedor insalubre de los alojamientos del pescador? 

Ellos y sus sostenedores se mecen en mullidos lechos y ventiladas habitaciones.

A propósito, también existen autoridades de Marina. ¿Qué significa para ellos la cruenta muerte de los inmolados 

por la salvaje codicia del armador y del patrón de pesca? Al armador no le conviene el barco en puerto y las 

"benditas autoridades" no impiden la salida de los barcos aunque el huracán arranque los palos. Lacayos!...

Para suplir al barco están los seguros y para relevar a un hombre "donan" a su familia "lo que vale".

 Una determina da cantidad de dinero. ¡Cómo si los hombres fueramos bestias! ¡Cómo si nuestra vida tuviera precio!

Pescador: Avance Marino, como colectividad consciente del sendero de tu emancipación te dice: 

desdeña to que significa morbo autoritario, no retrocedas jamás y capacítate para alcanzar en un supremo esfuerzo

 lo que por ley natural te pertenece.

G. FERNANDEZ PARDAVILA

Marzo 1936

 

Servizos de conciliación e dereito ao tempo: dúas caras da mesma moeda (Parte II)

 Cara a unha xornada laboral que se adapte á vida, e non ao revés.

Na primeira parte desta reflexión falabamos da importancia dos servizos de conciliación como ferramenta imprescindible para que as familias poidan atender ás crianzas e manter o emprego. Mais tamén lembrabamos que, se non cuestionamos os horarios laborais actuais —longos, partidos e afastados do ritmo da vida familiar—, calquera esforzo de conciliación será só un parche.

Nesta segunda parte, damos un paso máis: que pode facer a sociedade —empresas, administracións e cidadanía— para avanzar cara a unha xornada laboral adaptada á vida?

Non é traballar menos: é traballar mellor e vivir mellor

As xornadas partidas —con dúas horas ou máis de pausa ao mediodía— non son máis produtivas: alongan o día, desgastan ás persoas e dificultan a vida familiar e persoal.

Por iso, cada vez máis empresas galegas comezan a tomar conciencia e a introducir cambios. Algunhas medidas que xa se están aplicando ou que poderían implantarse son:

·         Xornada continuada sempre que sexa posible, especialmente no sector público, nos servizos e no comercio de proximidade.

·         Horarios flexibles de entrada e saída, dentro dun marco razoable (p.ex.: entrar entre as 7:30 e as 9:30 / saír entre as 15:30 e as 17:30).

·         Pausas para comer máis curtas (30–45 minutos), para poder finalizar antes a xornada.

·         Teletraballo parcial, cando a natureza do posto o permita.

·         Bolsas de horas ou días de coidado retribuídos e xustificados, para atender fillos/as ou persoas dependentes en casos puntuais.

E os concellos? Tamén teñen un papel clave

Desde os concellos tamén se pode favorecer unha cultura do tempo máis xusta. Como?
Recoñecendo publicamente ás empresas con horarios conciliadores —a través dun selo municipal, premios anuais ou visibilidade en redes e prensa— e, por suposto, dando exemplo: reorganizando os horarios do propio persoal municipal cando sexa posible.

Conciliación si… pero tamén tempo de vida

Os servizos de conciliación son unha conquista social que debemos manter e reforzar. Pero a conciliación real non é só encaixar axendas: é poder vivir sen présas, ver medrar ás crianzas, coidar sen culpa e saír do traballo sabendo que o día aínda nos pertence.

E sen salarios dignos… de que tempo falamos?

Non podemos falar de dereito ao tempo se os salarios son tan baixos que obrigan a buscar un segundo emprego ou aceptar horas extra para chegar a fin de mes.

O traballo debería garantirlle a cada persoa unha vida digna, unha vivenda accesible e tranquilidade económica. Se non, o tempo libre convértese nun luxo.

 

Por iso, igual que reclamamos escolas, centros de saúde, servizos de conciliación ou salarios dignos, debemos reclamar tamén o dereito ao tempo.

Porque unha sociedade que non ten tempo para coidar, nin para estar xunta, é unha sociedade que se esqueceu do esencial.
E iso só será posible cando o traballo se adapte á vida, e non ao revés.

 

“Servizos de conciliación e dereito ao tempo: dúas caras da mesma moeda”

 Unha reflexión sobre a necesidade de garantir servizos públicos de conciliación sen esquecer que o verdadeiro reto é adaptar o traballo á vida.

Nos últimos anos, moitos concellos galegos —entre eles cómpre destacar o da Pobra do Caramiñal— fixeron un esforzo enorme por ofrecer servizos de conciliación ás familias: programas de madruga, comedores escolares, obradoiros de mañá e de tarde, ludotecas...
Eses servizos, imprescindibles hoxe, foron unha resposta valente a unha realidade que as familias estaban a vivir: non podían traballar e atender ás súas crianzas ao mesmo tempo.

As primeiras organizacións que reaccionaron foron as ANPAS, que xestionan, por exemplo, moitos comedores escolares; pero pronto os concellos comezaron tamén a ofrecer respostas a unha necesidade cada vez máis acuciante.

A pesar de que en moitos casos os servizos de conciliación, fundamentais para as familias, chegan a cubrir ata nove horas diarias de atención continuada, ese horario é con frecuencia insuficiente para dar resposta a todas as necesidades.

Isto lévanos a facer unha reflexión máis profunda: a conciliación non pode resolverse tan só cubrindo con coidados públicos o horario laboral, moitas veces prolongado e insostible para a vida familiar.
As crianzas e as súas nais e pais deberían poder gozar dun tempo diario e tranquilo de estar xuntos, de compartir, de vivir.

En Galicia, como no resto do Estado, as xornadas laborais son longas e partidas.
A maioría das persoas traballadoras entra arredor das nove da mañá e sae pasadas as sete da tarde, cunha pausa de mediodía que alonga artificialmente o día e rompe o tempo persoal e familiar.
Mentres tanto, as escolas rematan entre as dúas e as catro, se hai servizos de comedor.

Ese desfase entre a vida laboral e a vida familiar non é un accidente: é o resultado dun modelo de organización social pensado para o traballo, non para a vida.
O modelo de xornada longa, partida e centrada na presenza continua e na produtividade foi deseñado historicamente por e para homes, que tiñan detrás unha muller encargada de todo o traballo reprodutivo: coidar as crianzas, preparar as comidas, atender ás persoas maiores, manter o fogar.

E mentres non o cuestionemos, calquera política de conciliación será só un parche sobre unha ferida que non deixa de sangrar.
Porque conciliar non é só organizar horarios, é recuperar o dereito a vivir con tempo.
E iso só será posible cando o traballo se adapte á vida, e non ao revés.

 

O futuro que vén será colectivo, ou non será futuro.

 

Día tras día, o cambio climático faise visible nas vilas, nas cidades e nas vidas das persoas que as habitan.

Mais o cambio climático é só un dos nove límites planetarios que manteñen o equilibrio da Terra, e a humanidade xa cruzou a maior parte deles. A perda de biodiversidade, o esgotamento dos recursos, a contaminación e a degradación dos ecosistemas son sinais dun planeta ao bordo do colapso.

Xa ninguén pode negar o evidente: a vida na Terra enfróntase hoxe aos desequilibrios que nós mesmos provocamos coa nosa ambición e coa nosa cegueira.

Moitas veces dísenos que a solución pasa por seguir medrando, pero “de forma verde”: coches eléctricos, enerxías limpas, tecnoloxía sostible. Soa ben, e sen dúbida son pasos necesarios, pero non chegan.
Porque o problema non é só o tipo de enerxía que usamos, senón a cantidade de enerxía e de recursos que consumimos.
Non se trata de cambiar de combustible, senón de cambiar de rumbo.
Non podemos seguir pensando que todo pode crecer sen límites nun planeta que xa amosa claros sinais de esgotamento.

Desgrazadamente, o medo da clase política a ter que explicar á cidadanía a necesidade dun cambio profundo de modelo económico —baseado na redución drástica do consumo e nas súas consecuencias sociais— lévanos a seguir crendo nun futuro pouco realista, onde a economía continúa medrando e as nosas vidas só poden mellorar a través dese crecemento.
Mais a realidade é ben distinta: nese crecemento sen límites está a nosa perdición, e tamén a nosa ruína, tanto civilizatoria como familiar e individual.

A cidadanía, do mesmo xeito que soubo erguerse e liderar o movemento contra o xenocidio en Gaza, ten agora que alzar a voz e reclamar responsabilidade e acción dos gobernos fronte á gran crise civilizatoria que nós mesmos desencadeamos: unha emerxencia ecolóxica, climática e social que ameaza o noso futuro común.

Non podemos permanecer impasibles, coma se nada pasase. Ignorar a enfermidade non fai que desapareza; polo contrario, só a agrava.

Non hai posibilidade de futuro sen un cambio de rumbo, e é imprescindible que sexamos nós, a cidadanía, quen o lidere.
As elites seguen aferradas á ilusión do beneficio inmediato, dispostas a quedar co último euro, aínda que iso supoña o colapso de todo o que coñecemos.

O cambio vén, queirámolo ou non, e só será xusto se o facemos nós, desde abaixo, con conciencia e solidariedade.
De non ser así, estaremos abocados a un mundo inxusto, insensible e indiferente á miseria e á dor.

Non se trata de volver atrás, senón de aprender a vivir doutro xeito: con menos exceso e máis sentido, con menos individualismo e máis comunidade.
Precisamos un mundo máis local, máis artesán, demandante de menos recursos, máis austero; centrado no benestar das persoas e do resto da vida: na saúde, nos coidados, na educación...
Un mundo que poidamos habitar con dignidade, sen destruír o que nos sostén.

Cada decisión conta, cada voz suma.
Porque o futuro non se espera: constrúese, e o noso deber é facelo posible antes de que outros decidan por nós ou o constrúan deixándonos fóra.

O tren, espina dorsal da mobilidade sostible

Nun tempo no que todos os gobernos falan de sostibilidade, poucas políticas reflicten con tanta claridade as contradicións do noso modelo como as relacionadas co transporte. Mentres se anuncian ampliacións de aeroportos e  novas autoestradas, moitas liñas de tren seguen abandonadas ou con servizos mínimos.

O tren é, por definición, o medio de transporte máis sostible: consome moita menos enerxía por persoa que o coche, non xera emisións directas e pode funcionar con electricidade procedente de fontes renovables. Ademais, conecta vilas e cidades, ofrece igualdade de acceso á mobilidade e contribúe a fixar poboación no territorio.

Con todo, o investimento público continúa concentrándose en infraestruturas para o vehículo privado ou para o turismo de masas, mentres as redes de cercanías e os trens comarcais seguen sen apoio suficiente. Isto non é só unha cuestión técnica, senón tamén política: a mobilidade reflicte que tipo de sociedade queremos. Apostar polo tren é apostar por un modelo máis equitativo, máis próximo e máis resiliente fronte á crise climática.

A verdadeira mobilidade sostible non consiste en substituír coches de gasolina por coches eléctricos, senón en reducir a necesidade de desprazamentos e garantir transportes públicos de calidade. E nesa tarefa, o tren debería ser o eixo central do debate.

 

Poderíase considerar adoctrinador para o alumnado de 6º de Primaria este texto de comprensión lectora, ou simplemente educativo e formativo?

O TREN E A MOBILIDADE SOSTIBLE

Nos últimos anos fálase moito de mobilidade sostible. Isto significa movernos dun lugar a outro sen danar o medio ambiente e garantindo que todas as persoas poidan facelo, vivan onde vivan.

O tren é un medio de transporte que contamina pouco, consome moita menos enerxía ca o coche e pode funcionar con electricidade de fontes renovables. Ademais, permite viaxar sen ter coche e une vilas e cidades, o que axuda a que moita xente poida seguir vivindo no seu lugar sen marchar a outro sitio.

Sen embargo, moitas liñas de tren pecháronse nos últimos anos e algunhas zonas nin sequera teñen conexión ferroviaria. Isto fai que moitas persoas teñan que usar o coche para todo, o que contamina máis e custa máis cartos.

Por iso, cando falamos de mobilidade sostible, tamén temos que pensar nas liñas de tren que deberían existir no futuro: trens de proximidade que cheguen ás vilas, ás comarcas e ás zonas rurais.

Non se trata só de cambiar coches de gasolina por coches eléctricos. O importante é ter máis trens e bos transportes públicos, que axuden a coidar o planeta e permitan que todas as persoas poidan moverse en igualdade.

 

PREGUNTAS ABERTAS SOBRE O TEXTO

• Que zonas de Galicia (ou da túa comarca) pensas que deberían ter unha liña de tren no futuro? Por que?
• Podes debuxar nun mapa o percorrido dese tren e explicar que vantaxes tería. 

O turismo mariñeiro da Pobra. Un modelo de turismo rexenerativo baseado na cultura mariñeira e na cogobernanza local.

 

O turismo mariñeiro da Pobra non é só unha actividade turística: é un exemplo de como o turismo pode converterse nunha ferramenta de rexeneración ecosocial, e de como a colaboración entre institucións públicas e asociacións locais pode dar lugar a un modelo sostible e xusto.

Trátase dun modelo de cogobernanza local e rexenerativa, froito da cooperación entre o Concello, a través da Concellería de Turismo, e a asociación de mariscadoras Mar da Pobra.

A asociación achega o coñecemento real, a experiencia e a autenticidade, mentres que o Concello garante o apoio institucional, a promoción, a coordinación e a infraestrutura. Entre ambos constrúen un modelo de xestión compartida no que o turismo nace do propio territorio e pon en valor o seu patrimonio natural e humano.

As mariscadoras son o eixo do relato turístico: guían, explican e comparten o seu saber sobre o mar e o seu oficio. Cada visita convértese nunha experiencia de interpretación ambiental, un exercicio de respecto polo ritmo das mareas e polos ecosistemas intermareais.

Esta participación visibiliza e valoriza o papel fundamental que as mariscadoras desempeñan na sostibilidade da ría e na transmisión da cultura mariñeira.

O turismo mariñeiro da Pobra é unha actividade con profundo sentido ecosocial, cunha dimensión educativa, social e cultural que contribúe á conciencia ecolóxica e á defensa do ben común do litoral.

É un turismo de proximidade, participado e enraizado, que integra economía local, coidado ambiental e cultura viva: un exemplo claro de turismo rexenerativo que debería liderar a transformación do sector en Galicia.